Cumhuriyet Öncesi ve Sonrası 1 MAYISLAR
1 MAYIS; İŞÇİ ve EMEKÇİ DİRENİŞLERİ ve BAYRAMI -1-
DÜNYA’DA 1 MAYIS TARİHİ
Dünyada Endüstri ve Sanayinin temelinin atıldığı 1880’li yıllar; insan gücü ağırlıklı emeğin kullanıldığı ve işçilerin çalışma şartlarının çok kötü olduğu yıllardı. Küçük çocukların karın tokluğuna çalıştırılması ve 14-15 saate varan iş günleri uygulaması vardı. Şirketler hızla kar ederek büyürken, işçiler, iş güvenliği, sağlık koşulları, örgütlenme ve grev gibi insan hak ve özgürlüklerini tanımayan bir siyasi ve hukuki sistemin haksız baskısı artık temel atmıştı.
1881 yılında ilk kez; YARIM MİLYON İşçiyi temsilen kurulan Örgütlü Meslek ve Emek Birlikleri Federasyonu; “8 Saatlik İş Günü” mücadelesini başlattı ve işçilerin kararlılığını yükselterek İşçi Hakları eylemlerini başlattı. ABD’nin ŞİKAGO kentinde 40 BİN Tekstil İşçisinin gerçekleştirdiği eylem KANLA basıldı. Aynı kentte aynı eylemden dolayı 1400 işçi işten atıldı. Greve çıkanlara ATEŞ açıldı, 4 İşçi daha yaşamını yitirdi. Saldırılar mücadeleyi söndürmedi aksine körükledi.
1 Mayıs 1886’da 350 BİN İşçi Greve çıktı, Dünya tarihi ilk kez böylesine örgütlü ve kararlı tepkiye tanık oldu. İşçiler üretimden gelen güçlerini kullanmaya başlamışlardı. Dört yiğit İşçi Önderi (Albert PERSONS, Adolp FISCHER, George ENGEL ve August SPIES) 1 Mayıs 1886’da “8 Saatlik İş Günü” Mücadelesinde önderlik yaptıkları için İDAM edildiler. Albert PERSONS isimli İşçi Lideri özür dileme şartıyla affedileceğinin söylenmesi üzerine, mahkeme heyetinin karşısında tarihe geçecek şu sözleri söyledi: “Bütün Dünya biliyor suçsuz olduğumu. Eğer asılırsam CANİ olduğumdan DEĞİL; EMEKÇİ olduğumdan asılacağım.” Dedi ve Asıldı. İşçi Önderlerinin cenaze törenine YÜZ BİNLERCE İnsan katılır. ABD’de yaşanan bu olaylar ULUSLARARASI İşçi Örgütlerini harekete geçirir…
- Enternasyonal 1889’da Paris’te düzenlediği Kongrede; Amerikan İşçilerinin mücadelesini desteklemek amacıyla Dünya çapında gösteriler düzenler. 1890’dan başlamak üzere;
Dünyada 1 Mayıs; “Uluslararası Birlik, Mücadele ve Dayanışma Günü” olarak kabul edilir.
Böylece İşçi ve Emekçi Hakları Mücadelesini başlatanlar büyük bedeller ödediler, ama ilk adımı atmış ve işverenlere attırmış oldular.
İnsanlık ayıbı olan bu işkencelerden, idamlardan sonra; tarihin bir gün “İNSANLIĞIN İNSANCA Yaşadığını” ve “İnsanın İnsana İnsan Gibi Davrandığı” yazıları yazmasını temenni ederim…
1 MAYIS; İŞÇİ ve EMEKÇİ DİRENİŞLERİ ve BAYRAMLARI -2-
TÜRKİYE’de CUMHURİYET ÖNCESİ 1 MAYISLAR
Anadolu’da 1 Mayıs ilk kez Osmanlı döneminde 1905 yılında İzmir’de kutlanır. 1909 Üsküp Kutlamasıyla devam eder. 1910’da İstanbul’da ilk kez 1 Mayıs kutlanır.
1920’de 1 Mayıs İşgal İdaresinin ve Osmanlı Hükümetinin yoğun baskılarına karşı “1 Mayıs İşçi Bayramı” olarak kutlanır. İşçiler Haliç’ten başlayarak Karaköy üzerinden Beyoğlu’na kadar yürüyüş yaparak ilk kez “BAĞIMSIZ TÜRKİYE” yazılı bir pankart taşırlar.
1921’de 1 Mayıs’ta İstanbul’un tüm İşçileri, özellikle Şirket-i Hayriye, Seyrü Sefain, Haliç İdaresi ve Tramvay Şirketi; örgütlü bir şekilde 1 Mayıs’ı kutlarlar.
1923’te çok sayıda yerli ve yabancı işletmelerde çalışan işçiler grevlere çıkar. İşçi taleplerinin arasında “Yabancı Şirketlere El konulması, 1 Mayıs’ın RESMEN İŞÇİ BAYRAMI olarak tanınması, 8 Saatlik İş Günü, Hafta Tatili, Serbest Sendika ve Grev Hakları” vardır. Birçok işçi bu grevden sonra tutuklanır…
1 MAYIS; İŞÇİ ve EMEKÇİ DİRENİŞLERİ ve BAYRAMLARI -3-
CUMHURİYET Sonrası 1 MAYIS’lar ve KANLI 1977 İşçi KATLİAMI
1924’te yine 1 Mayıs’ı “İşçi Bayramı” olarak kutlayan işçiler engellenir. 8 Saatlik İş Günü için bildiri dağıtan işçiler tutuklanır. Başlarına ne gelirse gelsin mücadeleden vazgeçmezler.
1925 yılında çıkarılan Takrir-i Sükûn Kanunu sonrası kutlamalara izin verilmez.
1935 yılına kadar her yıl 1 Mayıslar gizli kutlanır.
Ve 1 Mayıs’ın bundan sonraki tarihi; YASAKLARLA yazılır. 1935 yılında “Ulusal Bayram ve Genel Tatiller” hakkında Kanun adıyla çıkarılan düzenleme ile “Bahar ve Çiçek Bayramı” olarak, genel tatil günlerine dâhil edilir.
27 Mayıs 1960’dan sonra ülkemizde hak ve özgürlüklere ağır baskılar, “YASAKLAR” başlatılır. Toplu Sözleşme, Grev ve Lokavt Kanunu kabul tarihi olan 24 Temmuz; İşçi Sınıfına 1 Mayıs’ın yerine Bayram olarak DAYATILIR! Ancak bu girişimlerin hepsi; İşçilerin BEDELLER ödeyerek kararlı mücadeleleri sonucu hayat bulmaz…
En kitlesel 1 Mayıs; 1976’da kutlanır. DİSK’in öncülüğünde TAKSİM Meydanında yapılır. Taksim Meydanını 400 BİN Emekçi doldurur. Bu yüzden 1977 yılındaki gösterilerin daha görkemli kutlanmasından tedirgin olan kesimler bulunmaktadır. Gizli önlemlerini alarak katiller 1977 1 Mayıs’ını beklerler…
Her şeye rağmen 1977’de 500 BİN Emekçi Taksim meydanındadır. Saat 14.30’da başlayacak olan kutlamalarda; sabahın erken saatlerinde İşçiler, Emekçiler, Öğrenciler, Kadınlar, Çocuklar, Emekliler Bayramlarına sahip çıkmış, heyecan ve coşkularıyla, özgürlük haykırışlarıyla meydanı doldurmaya başlamışlardır. Taksim Alanında İğne atsanız yere düşmeyecek bir katılım vardır. Dönemin DİSK Genel Başkanı Kemal TÜRKLER’in konuşmasının sonlarına doğru, meydanın çevresindeki binalardan Halkın üzerine Silahlı ATEŞ açılır. Yaşanan paniğin ardından 37 vatandaşımız yaşamını yitirir ve 200’den fazla vatandaşımız ağır yaralanır.
1978 yılında 37 insanın acısı ve 200’den fazla insanın ıstırabı için; YÜZ Binler yine TAKSİMDEDİR! İşçi Şehitlerini Anmak için mücadele verirler…
1979 yılında SIKIYÖNETİM Komutanlığı İstanbul’da Mitinge izin vermez.
1 Mayıs tarihi tekerrürle Anadolu’da ilk kez kutlandığı Şehir İzmir’de sadece KONAK Meydanında 1979’da acı ile buruk kutlanır.
1980 sonrası 12 Eylül Askeri Darbesinin yasaklar zincirinde 1 Mayıs’ta yerini alır. Yeni bir YASAKLI dönem daha başlar. Tüm yasaklara rağmen kısa süreli İş Bırakmalar, Bayramlaşmalar, Bildiri Dağıtmalar gibi işçi eylemleri ve etkinlikleri; bu ONURLU günün anısının belleklerden silinmesine izin vermez.
1987’de 7 yıllık aradan sonra; Sendikalar öncülüğünde bazı Milletvekilleri, Aydınlar, Sanatçılar ve Bilim Adamları yaklaşık 1000 (BİN) kişilik bir gurupla Taksim Anıtına yürüyerek 1 Mayıs Şehitlerini Anmak üzere çelenk bırakmak isterler. Polis sadece Milletvekillerinin araçla Anıta ulaşmasına izin verir. Şehitlere İşçiler değil, Milletvekilleri çelenk bırakabilmiştir…
1989’da Taksim Meydanında bir araya gelen İşçi Kitlesine saldırı yapılır. Mehmet Akif DALCI isimli bir işçi yaşamını yitirir.
1990’da yine Taksim’e yürümek isteyenlere izin verilmez. Çıkan çatışmada İstanbul Teknik Üniversitesi Öğrencisi Gülay BECEREN saldırı sonucu FELÇ olur. Taksim’de ne İşçi Bayramı kutlamalarına ne de İŞÇİ Şehitlerine çelenk bırakmaya izin verilmez.
1996’da 1980 sonrası en kitlesel Miting gerçekleşir. KADIKÖY’ü dolduran yaklaşık 150 BİN kişi saldırıya maruz kalır. 3 vatandaşımız daha yaşamını yitirir…
1997 ve sonrası her yıl Sendikalar önderliğinde Taksim Meydanına İşçilerimiz İşçi ŞEHİTLERİNİ Anmak için Çelenk bırakma mücadelesine devam etmektedirler. 2013 yılındayız (şimdi yıl 2022, bu yazıyı ilk kez 2013’te yazmıştım) halen Taksim Meydanı İşçilere açılmamıştır. Yıl 2022 hala Taksim Meydanı ne işçilere, ne de herhangi bir platformun etkinliğine veya çelenk bırakmaya açılmadı. İşçilere son yıllarda başka meydanlar bayram kutlamaları için gösterilmektedir.
Dünya’da Endüstri ve Sanayi gelişse de; halen haklarını alamayan işçi sınıfları var. Üstelik İnsan İş Gücünü azaltarak; Teknolojiyi amansızca kullanan, Doğal Yaşam Alanlarını kirleten ve yok edecek derecede Elektrik kullanan ve kirli hava sahaları yaratan Fabrikalar ve bunları yaratan Emperyalist Güçlerin Kapitalist Patronları var…
Dileriz; bir gün Barış ve Kardeşlik Dünyada hayat bulur…
Dileriz silahlar susar, çiçekler konuşur…
Dileriz; İşçiler hak ettikleri yaşam haklarına kavuşur…
Dileriz; İNSANA yakışır şekilde İNSANCA yaşamayı Dünyalılar öğrenir…
Dileriz; TAKSİM bir gün İŞÇİ ŞEHİTLERİMİZİN Anısına İşçilere açılır…
Dileriz; bir gün İşçi Can Güvenliğini koruyan ve önlemlerini alarak yaşamımızı sürdürebileceğimiz ekmek davasında EMEKÇİNİN HAK EDECEĞİ bir yaşam sürdürebiliriz…
Bizler; İşçi Hak ve Özgürlükler Mücadelesini bu günlere taşıyan Dünyadaki tüm İŞÇİ ŞEHİTLERİMİZİ Saygıyla Anıyoruz. Bedel ödeyerek hayatta kalanlara sonsuz şükranlarımızı sunarız…
1 MAYIS İşçi ve EMEKÇİ Bayramı Kutlu Olsun. Dünyadaki Tüm İşçi ŞEHİTLERİMİZ Işıklarda Uyusunlar…
Beyhan BALABAN
Cumhuriyet’in KALEMİ
NOT: Bu yazılar; resmi gazetelerde önceki yıllarda 3 dizi halinde;
1 MAYIS; İŞÇİ ve EMEKÇİ DİRENİŞLERİ ve BAYRAMI -1-
1 MAYIS; İŞÇİ ve EMEKÇİ DİRENİŞLERİ ve BAYRAMLARI -2-
1 MAYIS; İŞÇİ ve EMEKÇİ DİRENİŞLERİ ve BAYRAMLARI -3- şeklinde tarihi fotoğraflarla yayınlanmıştır.
